”De groep als fundament: als basis voor leren en welzijn”

Op de donderdag voor de herfstvakantie strijk ik neer in het gebouw van het Haarlemmermeer Lyceum Dalton. Samen met Jacqueline den Ouden, conrector havo 3 t/m 5, loop ik, met een cappuccino in mijn hand, twee trappen omhoog. Zodra we gaan zitten, zijn we meteen in gesprek. We praten over Daltononderwijs, over de drukte en stress die veel leerlingen ervaren. Al snel komt het gesprek op het onderwijs in Amerika.  “Daar is de school veel meer een community,” vertelt Jacqueline. “Daar is sport o.a. een belangrijk bindmiddel. Hier is het individueler; vooral in de klassen lijkt tegenwoordig iedereen op zijn eigen eilandje te zitten, met al snel een eigen groepje waarmee ze optrekken, waardoor er weinig contact is met anderen buiten dat groepje.”

“Dat is precies waarom we met jullie samenwerken. Ik heb niet de illusie dat ik de individualisering kan oplossen. Zodra leerlingen het gebouw uitlopen, is die er weer. Maar binnen school willen we dat gevoel van samen terugbrengen, dat leerlingen onderdeel zijn van iets groters dan zichzelf.”

De groep als fundament

Jacqueline ziet dat leerlingen steeds meer in hun eigen bubbel leven. “Hun wereld lijkt kleiner dan een paar jaar geleden. Ze weten alles van TikTok, maar niet wat er in de wereld speelt of in het leven van hun klasgenoten.” Ze vertelt over een moment in een bovenbouwklas: “In mei moest een leerling toetsen uitdelen en kende de namen van de anderen niet, terwijl ze al maanden samen les hadden. Dat raakte me. Dat willen we anders.” Daarom zet de school bewust in op groepsvorming, niet als project, maar als houding. “We willen dat school een plek is waar leerlingen zich gezien voelen,” zegt Jacqueline. “Een thuis, met structuur én warmte.” Pestgedrag hoort daar ook bij als belangrijk thema. “Waar dat vroeger vooral in de onderbouw speelde, zien we het nu soms ook in de bovenbouw. Wat voor de één een grapje is, kan voor de ander heel pijnlijk zijn. En dan zit ineens een leerling thuis. Dat willen we voorkomen.”

De afgelopen jaren hebben wij op verschillende manieren samengewerkt met het Haarlemmermeer Lyceum — van modules Positieve Psychologie, Motivatietrainingen (met de hele klas en in een klein groepje), het mentorprogramma en docententrainingen. Recent trainde Dominique (oprichter van Psychologie in het Onderwijs) de docenten van leerjaar 3 op het thema groepsdynamiek. Ik vraag Jacqueline waar we volgens haar echt verschil hebben gemaakt. “Samen met Dominique zijn we gaan kijken: wat helpt om van een klas een groep te maken?” vertelt ze. “Alleen al dat gesprek met docenten was waardevol. Er kwamen zoveel praktische ideeën: hoe maak je groepjes, hoe zorg je dat leerlingen elkaar leren kennen, hoe houd je dat onderwerp op de agenda?”

De effecten waren snel zichtbaar. “Docenten vertelden dat ze het meteen de volgende dag hadden toegepast: even anders zitten, kennismakingsrondes, een gezamenlijk doel stellen. En het werkte.” Ze lacht. “Soms lijkt groepsdynamiek ingewikkeld, maar vaak begint het gewoon met tijd nemen. Onze grootste uitdaging? We moeten het aandacht blijven geven. Niet één keer, maar steeds opnieuw. “

Steeds meer ondersteuning: werken aan een stevige basis

Vanuit het thema groepsvorming komen we vanzelf op de ondersteuningsstructuur. “Na corona zagen we golven van somberheid en burn-outklachten bij jongeren,” vertelt Jacqueline. “En nu nog steeds. We hebben inmiddels vier collega’s die de ondersteuning dragen, voorheen was dat er maar één.” Ik vertel haar over de ondersteuningspiramide waar wij mee werken: idealiter heeft 1 tot 5% van de leerlingen individuele zorg nodig.  “Bij ons is dat nu zo’n 10%,” zegt Jacqueline. “We bieden wel liever kortdurende, praktische hulp, geen langdurige trajecten, maar het klopt, het blijft veel”, beaamt Jacqueline.  Het Haarlemmermeer Lyceum wil die ondersteuningsvraag verkleinen door meer groepsgerichte ondersteuning en een sterker basisaanbod voor alle leerlingen te ontwikkelen. “We zijn er nog niet, maar we zetten stappen,” zegt Jacqueline.

Een voorbeeld is de module Positieve Psychologie, die we samen aanbieden tijdens de Daltonuren. “Het lastige is dat psychologie niet zo ‘hip’ klinkt,” vertelt ze. “Bordspellen, fotografie of robotica trekken leerlingen sneller aan. We moeten nog beter samenwerken met de zorg en de mentoren om juist die leerlingen te bereiken die nu onder de zorg vallen, want als ze er eenmaal zijn, is het ontzettend helpend.” Tegelijk wil Jacqueline meer verantwoordelijkheid terugleggen bij docenten, maar dat vraagt ruimte en vertrouwen. “Niet iedereen voelt zich daar comfortabel bij. Veel van onze docenten zijn economen, biologen of historici. Ze hebben hun vak gestudeerd, ze willen het vak (de kennis) overbrengen. En toch: het pedagogisch klimaat dat je neerzet, bepaalt zoveel. Je neemt jezelf mee de klas in.” Sommige docenten zijn handelingsverlegen, bang dat ze ‘psycholoog moeten spelen’. “Daarom is het fijn dat jullie er zijn,” zegt Jacqueline. “Jullie maken het klein en concreet. Je hoeft geen psycholoog te zijn, maar je kunt wel psychologische inzichten gebruiken om een leerling beter te raken.”

Jacqueline vertelt vol trots over nieuwe initiatieven van de school: “We gaan een HB-café opzetten, waar hoogbegaafde leerlingen elkaar ontmoeten.” Daarnaast noemt ze het nieuwe hybride mentorprogramma dat we gezamenlijk sinds dit jaar in de onderbouw draaien, waarin mentoren en trainers samen lessen geven over mentale gezondheid. “Ook dat is een voorbeeld van een sterk basisaanbod. Ik ben heel benieuwd naar het effect van dit programma,” zegt Jacqueline. En al pratende vertelt ze: “Het vraagt moed van mentoren om dit soort thema’s in de klas aan te snijden. We willen allemaal dat leerlingen zich ontwikkelen, maar het begint bij de vraag: hoe veilig voelt een leerling zich bij jou?”

Wat de samenwerking bijzonder maakt

Wat maakt de samenwerking tussen Psychologie in het Onderwijs en het Haarlemmermeer Lyceum succesvol, vraag haar ik haar tot slot.“Het is de manier waarop jullie werken. Maatwerk, snel schakelen, korte lijntjes. En vooral: praktisch. Geen standaardaanpak, maar precies wat bij onze school past.” De trainingen worden bekostigd vanuit de subsidie Basisvaardigheden. “En dat is terecht,” zegt ze. “Want dit is de basis van alles. Als je dit niet hebt, heb je geen fundament.”

Ze vat het mooi samen: “Wat we met jullie doen, is het fundament leggen. De basis op orde brengen, zodat leerlingen zich veilig voelen. Zodat het gebouw meer is dan muren en lokalen, een plek waar leerlingen en docenten samen zijn.”

Tot slot

De klok tikt door en het uur is voorbij. De volgende vergadering wacht. “We zullen altijd te maken hebben met individualisering en druk,” zegt Jacqueline. “Maar zolang we blijven investeren in de groep, in elkaar, komt het goed. Dan wordt school weer een plek waar iedereen erbij hoort.”